Recent onderzoek van Securex, gerapporteerd door VRT NWS, toont een aanzienlijke toename van fysieke en psychische klachten onder werknemers in de publieke sector.
Lees de volledige caseBeleidsvrije ruimte bepalen in voorbereiding van het meerjarenplan
Hoeveel ruimte is er voor nieuwe initiatieven en beleidsprojecten in het nieuwe meerjarenplan? Een essentiële vraag om nieuwe ambities vorm te geven en duurzame keuzes te kunnen maken. Ontdek in dit artikel hoe je jouw financiële en personele beleidsvrije ruimte in kaart kan brengen en focussen op de belangrijkste aspecten voor jouw meerjarenplan.
Op dit moment zitten lokale besturen volop in de voorbereidende fase van de opmaak van het nieuwe strategisch meerjarenplan. Een projectstructuur en planning opmaken, een startnota uitschrijven, het huidige meerjarenplan evalueren en eventueel een kerntakendebat opstarten: het zijn stuk voor stuk nuttige stappen om te zetten voordat je concrete beleidsambities en speerpunten kan bepalen. Maar tussen droom en daad zijn er nog een aantal belangrijke vragen om even bij stil te staan: waar staan we op dit moment? Hebben we voldoende financiële en personele ruimte om onze plannen en projecten effectief uit te voeren? Waar liggen onze beleidsmatige prioriteiten? Hoeveel kunnen we in totaal investeren? Zijn we bereid om de schuldgraad te verhogen?

De beleidsvrije ruimte bepalen is een cruciaal startpunt om duurzaam te kunnen bouwen aan het toekomstig beleid:
- Het helpt om een realistische of haalbare planning op te bouwen. Op deze manier voorzie je niet te veel nieuw beleid en/of nieuwe initiatieven, maar ook niet te weinig.
- Het helpt de basis te leggen voor een wendbaar meerjarenplan.
- Het ondersteunt de bepaling van een optimale inzet van middelen.
- Het geeft een betere garantie op een meerjarenplan dat financieel (en qua personele middelen) haalbaar is.
- Inzicht in beleidsvrije ruimte helpt om gerichte keuzes te maken. Je kunt aan het begin van het traject onmiddellijk de focus leggen op duurzame lokale financiën.
Stappenplan
Maar hoe breng je je beleidsvrije ruimte precies in kaart? Wij stellen de volgende methodiek voor op basis van deze 4 stappen:
- Bepalen van de beleidsvrije ruimte bij ongewijzigd lokaal beleid
- Categorisering van de huidige acties en taken
- Alloceren van personele capaciteit aan acties en taken.
- Presentatie van de potentiële beleids- en personeelsvrije ruimte

Stap 1 – Bepalen van de beleidsvrije ruimte bij ongewijzigd lokaal beleid
In deze fase breng je het ongewijzigd lokaal beleid in kaart: de al gemaakte keuzes worden doorgetrokken naar het nieuwe meerjarenplan (tot en met 2031) en lopende acties kunnen niet meer omgevormd worden. Daarnaast maak je het onderscheid tussen zekere en niet-zekere uitgaven en ontvangsten. Welke wettelijk verplichte taken zijn er? Welke engagementen zijn al aangegaan en welke projecten zijn momenteel lopende? Als projecten nog in de beginfase zitten (de opdracht is nog niet in de markt gezet of nog niet gegund), heeft het nieuwe beleid nog de ruimte om eigen accenten te leggen of (andere) keuzes te maken.
We raden aan om met een demarcatiecriterium te werken. Dit betekent dat je een knooppunt vastlegt op basis waarvan keuzes gemaakt worden om verdere financiële berekeningen te doen. Het is namelijk niet de bedoeling om een heel gedetailleerde oefening te doen: het doel is een bruikbaar cijfer op hoofdlijnen op te leveren en op de belangrijkste ramingen te werken. Het is kwestie van de impact te berekenen op de grootorde op wat je kan doen in de volgende legislatuur. Enkele voorbeelden van een dergelijk criterium: kleinere besturen kunnen de grens leggen op uitgaven en ontvangsten op jaarbasis vanaf 50.000 euro, terwijl dit voor grotere besturen vanaf 250.000 euro kan zijn. Of je vertrekt van een bepaald percentage van het totale uitgavenniveau, bv. we herberekenen of forecasten alle uitgaven boven 0,5% van het totale uitgavenniveau, voor de uitgaven onder 0,5% werken we met een vast percentage.
Werk op kredietniveau, omdat je dan heel specifiek in de ramingen kan gaan. Met een demarcatiecriterium kan je al een heel aantal ramingen uitfilteren. In de volgende stappen kan je meer naar het beleidsmatig niveau van de acties en doelstellingen gaan
1. Forecast tot en met 2031 op basis van de laatst goedgekeurde kredieten
Dit zijn de beginkredieten van 2025 of, als deze nog niet vastgesteld zijn, de laatste aanpassing van de kredieten van 2024. De drie rubrieken die we hierin onderscheiden, zijn:
- de reguliere werking, oftewel de exploitatie en de meer courante investeringen;
- de niet-reguliere werking die al vaststaat, oftewel de lopende projecten. Bij de grote projecten bekijk je best handmatig en met de functioneel bevoegde dienst of de huidige raming verschilt van deze die werd ingeschreven;
- de niet-reguliere werking die nog niet vaststaat.
2. Bepalen van de impact van het bovenlokaal beleid op de werking en financiën,
Wat is het gevolg van de recente Vlaamse beleidsnota’s? Zijn er extra ontvangsten of middelen uit bv. het Open Ruimtefonds of het Denderfonds? Of valt er net bepaalde financiering weg, bv. in het kader van de opvang van Oekraïners en het LEKP? Wat is de impact van de bouwshift? En wat met het toekomstige federale regeerakkoord?
3. Tussentijdse berekening M2
Na de eerste twee stappen kan je al een tussentijdse berekening van schema M2 maken, om zo een eerste blik te werpen op de evenwichtsnormen en -indicatoren.
4. Dezelfde oefening voor verbonden entiteiten (AGB’s en welzijnsverenigingen).
Dit is een optionele oefening en kan overgeslagen worden in functie van de structuur van jouw bestuur.
5. Definitieve berekening M2
6. Resultaat: bepalen netto en bruto beleidsvrije ruimte bij ongewijzigd lokaal beleid
De netto en bruto beleidsvrije ruimte is de ‘startvork’ om het traject te beginnen van de opmaak van het meerjarenplan.
De netto beleidsvrije ruimte is de ruimte die er is zonder extra kredieten in te schrijven, afgezien van de kredieten die bij de laatste aanpassing van het meerjarenplan tot en met 2027 al voorzien werden. De bruto beleidsvrije ruimte moet aantonen hoe je de beleidsvrije ruimte kan opwaarderen door extra kredieten in te schrijven. Hier moet je natuurlijk goed op je evenwichtscriteria, het beschikbaar budgettair resultaat en vooral de autofinancieringsmarge letten. Hoeveel kunnen we extra lenen zonder dat deze in het gedrang komen? Als de beleidsvrije ruimte niet hoog is, is het belangrijk om na te gaan of het beleid bereid is om de schuldgraad te verhogen.
Stap 3 – Alloceren van personele capaciteit aan acties en taken
Het is belangrijk om samen met het politieke niveau te bekijken welke extra personele capaciteit er nodig is als er extra projecten of acties moeten uitgevoerd worden. Map de bestaande personeelscapaciteit per afdeling en dienst in VTE en koppen. Alloceer ze daarna aan elke gecategoriseerde actie of taak. Ook hier kan je werken met demarcatiecriteria om de oefening op hoofdlijnen te maken. Het resultaat is een overzicht van beschikbare en niet-beschikbare personeelscapaciteit in functie van de te maken keuzes binnen de opmaak van het meerjarenplan.

Stap 4 – Presentatie van de potentiële beleids- en personeelsvrije ruimte
Hieronder vind je de drie cruciale outputs die nodig zijn om een meerjarenplan op te stellen:
Output 1
Beleidsvrije financiële ruimte bij ongewijzigd lokaal beleid
Output 2
Beleidsvrije financiële ruimte naar aanleiding van:
- De te maken keuzes
- De vermindering van ‘verplichte uitgaven’
- Afgeronde acties
Output 3
Personeelsvrije ruimte naar aanleiding van
- De te maken keuzes
- De vermindering van ‘verplichte uitgaven’
- Afgeronde acties
Anderen bekeken ook
Klantgericht werken met de hulp van Lean- en procesmanagement
Hoe kunnen Lean en procesmanagement je helpen om efficiënter te werken en meer tijd te maken voor wat echt belangrijk is? Eva & Stefanie delen praktische inzichten en slimme methodes om samen met medewerkers verbeteringen door te voeren en je dienstverlening naar een hoger niveau te tillen.
Lees de volledige case