Wat hebben we geleerd? Reflecties uit de woonzorg tijdens corona
Begin maart 2020. De eerste berichten over een vreemd virus uit China doken op. Wuhan ging in lockdown. Italiaanse skigebieden meldden zieken en overlijdens. En dan: de eerste gevallen in Vlaanderen.
In mijn geboortedorp werd het plots oorverdovend stil. Jeff – een beer van een vent, geliefd cafébaas en bezieler van de rally, … is overleden aan corona. Ineens kwam het heel dichtbij. En toch had ik nog geen idee van de omvang, laat staan van de professionele impact.
De dag dat alles veranderde
12 maart 2020 was mijn laatste dag als interim-directeur in een woonzorgcentrum. De nieuwe directeur begon net toen de lockdown werd aangekondigd. We plakten samen affiches op de deuren. We moesten trouwe bezoekers en families de toegang weigeren. Die eerste pijnlijke confrontaties maakten meteen duidelijk: dit zou geen gewone periode worden.
Bij Probis, gespecialiseerd in ondersteuning van woonzorgvoorzieningen, bereidden we ons voor. Steeds meer woonzorgcentra vroegen hulp: voor interim-management, crisisaanpak, praktische ondersteuning. Wat volgde, was een intense en emotionele tijd.
Beelden, geuren en geluiden die blijven
Ik zie nog altijd het beeld voor me van de bewonerskamer met zicht op de achteringang, waar lijkwagens in colonne kwamen en gingen. Ik hoor het benauwde gehijg van bewoners die naar adem snakten. De geur in een centrum waar dagenlang niet gepoetst was omdat het voltallige onderhoudsteam ziek thuis zat, hangt nog in mijn neus. In de ogen van zorgverleners achter hun mondmaskers las je paniek, vermoeidheid en tegelijk pure strijdlust. Leidinggevenden die compleet verlamd achter hun bureau bleven zitten, niet meer wetend wat eerst te doen. Familieleden die bleven bellen, wanhopig op zoek naar nieuws over hun vader, moeder, tante of nonkel. En de bewoners zelf… angstig, verward, eenzaam. Alles tegelijk.
De onzekerheid was verlammend. We wisten niet wie besmet was of hoe het virus zich precies verspreidde. Hygiënemaatregelen waren niet gekend of haalbaar. Er waren te weinig verpleegkundigen met medische kennis. Beschermingsmateriaal ontbrak. Ziekenhuizen weigerden noodgedwongen nieuwe opnames. Er was fysieke uitputting, mentale uitputting, chaos. Te weinig coördinatie. Te veel tegenstrijdige adviezen.
Er was ook licht
En toch, te midden van al die ellende, gebeurde er ook veel moois. Zorgverleners draaiden dubbele en driedubbele shiften om hun bewoners niet los te laten. Artsen hielpen op zondag bij het wassen. Militaire ambulanciers en vrijwilligers van het Rode Kruis sprongen bij. Een plaatselijke kookclub bemande de keuken. Poetsbedrijven startten om zes uur ‘s ochtends op zondag met de grote schoonmaak. Hygiënisten boden hun hulp aan om besmettingen in te dijken. Medewerkers van het Agentschap Zorg en Gezondheid deden hun uiterste best om de sector te ondersteunen. En buiten werd er geklapt. Voor de zorg, voor de inzet, voor de menselijkheid. Die warmte, die solidariteit… die blijft ook hangen.
Toch blijft de vaststelling: we waren allemaal niet voorbereid op een crisis van deze omvang.
Inzichten voor de toekomst
- Zorg voor één duidelijke regie
De versnippering van bevoegdheden leidde tot verwarring. Heldere afspraken over wie wat doet en zegt, zijn cruciaal in crisistijd. - Wees voorbereid op een nieuwe pandemie
Duidelijke, afgestemde noodplannen, inclusief vroegdetectie en lokale aanpak, moeten klaarliggen. - Voorzie strategische voorraden en getraind personeel
Met goede coördinatie kunnen we crisissen beter het hoofd bieden. - Investeer in samenwerking
Zorgnetwerken met ziekenhuizen, eerstelijnszones én buren maken echt het verschil. - Maak personeelsnormen en financiering flexibeler
Meer ruimte voor het aanwerven van gekwalificeerd en aanvullend personeel is essentieel. - Zorg voor kwaliteitsvolle en blijvende opleidingen
Niet alleen medische kennis telt, ook ethiek, dementiezorg en omgaan met levenseindevragen zijn belangrijk. - Sterk leiderschap en communicatie binnen het team zijn doorslaggevend
Structuur en overleg maken een organisatie veerkrachtiger. - Hergeef vorm aan ouderenzorg
Kleinschalige, flexibele woonvormen zijn de toekomst. Herbekijk ook de infrastructuurnormen. - Mentale gezondheid is minstens even belangrijk als fysieke zorg
Zowel voor bewoners als medewerkers. Goede ondersteuning is geen luxe, maar noodzaak. - Betrek bewoners, familie en medewerkers bij het beleid
Samen beslissen versterkt het draagvlak en de weerbaarheid van de organisatie.
Misschien zijn er ondertussen al stappen gezet, investeringen gedaan en systemen verbeterd. Maar of we écht klaar zijn voor een volgende pandemie? Dat blijft onzeker. Het personeelstekort is nog altijd nijpend, de zorgnoden nemen toe en het imago van de sector staat onder druk.
Tijd voor een open debat en een grondige hertekening van ons zorg- en gezondheidssysteem.